Πρόγραμμα

Η ανάπτυξη του προγράμματος χωρίζεται κυρίως σε 4 ξεχωριστές φάσεις. Η πρώτη φάση έχει σχέση με την ανάπτυξη της μεθοδολογίας που βασίζεται στις συγκεκριμένες ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των τάξεων σε σχέση με τις πρωτοβουλίες τους στην εκπαίδευση της πολιτότητας. Η φάση αυτή περιλαμβάνει πέντε διαφορετικά μέρη. Στο πρώτο μέρος, οι εταίροι του προγράμματος θα οργανώσουν μια έρευνα με σχολεία για να εντοπίσουν τα σημαντικότερα θέματα σχετικά με την εκπαίδευση στην πολιτότητα στην Ευρώπη. Έπειτα, θα ετοιμάσουν από κοινού ένα προσχέδιο της μεθοδολογίας το οποίο θα αποτελείται από τις βασικές αρχές των μεθόδων και πως μπορούν αυτές να εφαρμοστούν στην τάξη. Το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας και η Action Synergy θα συντονίσουν τις δράσεις της μεθοδολογίας που αφορoύν στη διαλεκτική μέθοδο, ενώ το Κέντρο Σπουδών Λαϊκού Θεάτρου θα συντονίσει το μέρος που αφορά Sτις θεατρικές τεχνικές. Στη συνέχεια, οι εταίροι θα αναπτύξουν το πρακτικό μέρος της μεθοδολογίας το οποίο αποτελείται από διδακτικά και εκπαιδευτικά σενάρια για συγκεκριμένα μαθήματα και θέματα. Βάση της σύνοψης και του σχεδίου της μεθοδολογίας, στο πλαίσιο της 2ης διακρατικής συνάντησης, οι εταίροι θα συζητήσουν για τις τροποποιήσεις που χρειάζεται να γίνουν στις μεθόδους ώστε να ικανοποιηθούν καλύτερα οι ανάγκες των ομάδων-στόχου. Μετά από αυτή τη συνάντηση, αρχίζει το 3ο μέρος της πρώτης φάσης το οποίο αποτελεί το μέρος των τροποποιήσεων. Οι εταίροι κατά τη διάρκεια της συνάντησης αλλά και κατόπιν συμφωνίας μεταξύ τους θα προτείνουν τροποποιήσεις στη μεθοδολογία. Μετά την οριστικοποίηση των τροποποιήσεων θα δημιουργηθεί ένας οδηγός για τους εκπαιδευτικούς στα Αγγλικά. Μετέπειτα θα μεταφραστεί στα Ελληνικά, τα Ισπανικά, τα Πορτογαλικά και τα Ιταλικά. Ο οδηγός θα είναι διαθέσιμος σε ηλεκτρονική και έντυπη μορφή.

Η δεύτερη φάση αφορά στην εκπαίδευση των εκπαιδευτών (δια ζώσης εκπαίδευσης και e-learning). Η δια ζώσης εκπαίδευση θα διοργανωθεί στο πλαίσιο της 3ης διακρατικής συνάντησης του προγράμματος στο Bristol και θα διαρκέσει 3 μέρες. Συνολικά θα συμμετέχουν 11 εκπαιδευτές από την Ελλάδα, την Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πορτογαλία και την Ιταλία. Οι εκπαιδευτές αυτοί μετά την ολοκλήρωση του εκπαιδευτικού σεμιναρίου, θα παρακολουθήσουν ένα σεμινάριο e-learning για να ολοκληρώσουν την ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους. Θα γίνει προσαρμογή μιας πλατφόρμας e-learning ειδικά για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της ομάδας-στόχου, θα αναπτυχθεί εκπαιδευτικό υλικό και θα αναρτηθεί στην πλατφόρμα e-learning.

Η τρίτη φάση αφορά στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών (δια ζώσης εκπαίδευση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο καθώς και στο διαδίκτυο σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο από τους εκπαιδευτές που συμμετείχαν σε κάποια από τα σεμινάρια εκπαιδευτών). Θα δοθούν κατευθυντήριες γραμμές στους εκπαιδευτές που θα εκπαιδεύσουν τους εκπαιδευτικούς μέσω ειδικών σεμιναρίων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Η διαζώσης κατάρτιση των εκπαιδευτικών θα πραγματοποιηθεί μέσω σεμιναρίων διάρκειας 2 ημερών. Προβλέπεται ότι θα εκπαιδευτούν 250 εκπαιδευτικοί, ενώ άλλοι τόσοι τις χώρες των εταίρων, καθώς και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, θα συμμετέχουν μέσω e-learning.

Η τέταρτη φάση είναι η φάση πρακτικής εφαρμογής της μεθοδολογίας που βασίζεται στη διαλεκτική μέθοδο μέσα στην τάξη. Οι εκπαιδευτικοί που θα έχουν εκπαιδευτεί, στο πλαίσιο των σεμιναρίων που διοργανώθηκαν στην προηγούμενη φάση και σαν προϋπόθεση για να λάβουν πιστοποιητικό/βεβαίωση, θα εφαρμόσουν στην πράξη τις τεχνικές που έμαθαν τεκμηριώνοντας την εφαρμογή τους με μια αναφορά και τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία. Οι εταίροι θα παρακολουθήσουν την υλοποίηση της μεθόδου στο σχολείο και θα παρέχουν υποστήριξη όπου και αν χρειαστεί. Η εφαρμογή της μεθόδου από 500 εκπαιδευτικούς σε τάξεις που αποτελούνται από τουλάχιστον 15 μαθητές σημαίνει ότι από το πρόγραμμα θα επωφεληθούν τουλάχιστον 6.000 μαθητές σε όλη την Ευρώπη. Εάν οι εκπαιδευτικοί υλοποιήσουν και τεκμηριώσουν επαρκώς τo πρόγραμμα, θα λάβουν βεβαίωση υλοποίησης.

Η διαλεκτική μέθοδος καθιερώθηκε από το Σωκράτη και αφορά στην διατύπωση κρίσιμων ερωτημάτων για να υπογραμμίσει τις κοινωνικές αντιφάσεις. Αυτά τα ερωτήματα δίνουν μια πιο ακριβή διατύπωση σε μια ασαφή ιδέα, ερευνώνται οι λογικές συνέπειες αυτής της διατύπωσης, και ανακαλύπτεται η αντίφαση. Ο απόλυτος στόχος της είναι να απελευθερωθούν τα άτομα από τις λανθασμένες αντιλήψεις οι οποίες στην εποχή μας δημιουργούνται μέσω των ψευδών ειδήσεων κλπ. Η διαλεκτική μέθοδος είναι βασικά ένας διάλογος ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα άτομα που έχουν διαφορετικές απόψεις για ένα θέμα αλλά θέλουν να εξακριβώσουν την αλήθεια μέσω λογικών επιχειρημάτων. Ίσως να έρχεται σε αντίθεση με την διδακτική μέθοδο όπου η μια πλευρά του διαλόγου διδάσκει την άλλη.

Στη σύγχρονη εποχή, η διαλεκτική του Hegel, παρουσιάζεται συνήθως με τρεις τρόπους και αποτελείται από τρία διαλεκτικά στάδια ανάπτυξης : η θεωρία, η οποία προκαλεί την αντίδραση, η αντίθεση, η οποία αντικρούει ή ανατρέπει την θεωρία και η ένταση ανάμεσα στα προηγούμενα δύο στάδια που επιλύεται μέσω της σύνθεσης.

Ο Paulo Freire, ένα Βραζιλιάνος εκπαιδευτικός και φιλόσοφος, ο οποίος ήταν υπέρμαχος της κριτικής παιδαγωγικής και γνωστός για το σημαντικό έργο του, Παιδαγωγική του Καταπιεσμένου, προσπάθησε να εφαρμόσει την διαλεκτική μέθοδο στην εκπαίδευση. Σύμφωνα με τον Freire, μέσω της διαλεκτικής μεθόδου, οι μαθητές αναλαμβάνουν από την αρχή το ρόλο των «δημιουργών» και προσπαθούν να φτάσουν στην ουσία της γνώσης μέσω της κριτικής σκέψης. Ο Freire υποστηρίζει ότι η ουσία δεν βρίσκεται στην αποστήθιση της γνώσης αλλά στη διαδικασία απόκτησης της γνώσης. Ολόκληρη η διαδικασία απόκτησης της γνώσης περιλαμβάνει μια διαλεκτική κίνηση από την πράξη μέχρι το συλλογισμό και από το συλλογισμό που έχει σχέση με την πράξη μέχρι μια νέα πράξη.

Η απόκτηση γνώσεων μέσω της διαλεκτικής μεθόδου χρειάζεται δύο αλληλεξαρτώμενα πλαίσια:

i) Το γενικό πλαίσιο του αυθεντικού διαλόγου μεταξύ των μαθητών και των δασκάλων που έχουν τις ίδιες γνώσεις
ii) Τη συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα στην οποία ζουν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί

Η διαλεκτική μέθοδος ξεκινάει με την εμπειρία των μαθητών που έχει σχέση με την κατάσταση στο «πραγματικό πλαίσιο» της. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να προτείνει προβλήματα σχετικά με κωδικοποιημένες υπαρξιακές καταστάσεις για να τους κάνει να αποκτήσουν μεγαλύτερη κριτική κατανόηση της πραγματικότητας της κατάστασης (αντί να πρέπει να αποστηθίσουν τις γνώσεις). Οι εκπαιδευτικοί σε αυτή τη διαδικασία προσαρμόζουν συνεχώς τις γνώσεις τους και μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις από τους μαθητές με τους οποίους βιώνουν την εμπειρία απόκτησης των γνώσεων.

Το πρόγραμμα στοχεύει να συνδυάσει τη χρήση της διαλεκτικής μεθόδου με τις θεατρικές τεχνικές όπως το θέατρο forum, το συμμετοχικό θέατρο και το documentary theatre. Αυτές οι θεατρικές τεχνικές δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας ενός ασφαλούς περιβάλλοντος στο οποίο οι μαθητές θα μπορούν να εκφράσουν πιο ελεύθερα το συλλογισμό και τα επιχειρήματα τους και με αυτό τον τρόπο θα διευκολύνουν την εφαρμογή της διαλεκτικής.

Ούτε η διαλεκτική μέθοδος ούτε η χρήση των τεχνικών του συμμετοχικού θεάτρου στην εκπαίδευση μπορούν να θεωρηθούν καινούρια. Ωστόσο, αυτό που είναι καινοτόμο είναι ο συνδυασμός των δύο μεθόδων και η εφαρμογή τους στο πεδίο της εκπαίδευσης στην πολιτότητα στα σχολεία. Αν και η διαλεκτική μέθοδος καθιερώθηκε πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια, τώρα είναι πιο απαραίτητη από ποτέ λόγω της ολοένα και περισσότερο κατακερματισμένης κοινωνίας στην οποία ζούμε (κατακερματισμένες πληροφορίες, κατακερματισμένες δεξιότητες κλπ).

Η διαδικασία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης βασίστηκε σε θεμελιώδεις αξίες όπως η ειρήνη, η δημοκρατία, η ελευθερία και η αποδοχή. Ωστόσο, οι αξίες αυτές βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων, του βίαιου εξτρεμισμού και της έλλειψης εμπιστοσύνης στις δημοκρατικές διαδικασίες. Ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην πολιτότητα είναι πολύ σημαντικός για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Ωστόσο, σύμφωνα με την Έκθεση του Δικτύου Eurydice ‘Citizenship Education at School in Europe 2017’, φαίνεται ότι η πολιτότητα αντιμετωπίζεται κυρίως σε γνωστικό επίπεδο ως μέρος του προγράμματος μαθημάτων στο πλαίσιο της εκπαίδευσης και αξιολόγησης (γνώση των θεσμών του πολιτικού συστήματος, της περιβαλλοντικής συνείδησης, της ανάλυσης των θεμάτων που συζητούνται στην κοινωνία κλπ.).

Η προσέγγιση αυτή, σύμφωνα μα την έκθεση, επικεντρώνεται κυρίως στις γνώσεις και τις δεξιότητες παρά στην συμπεριφορά/στάση. Ωστόσο, για να μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι πολύ σημαντικό να επικεντρωθούμε στην συμπεριφορά/στάση και να εντάξουμε ενεργά τους μαθητές ώστε να συμμετέχουν σε όλη την διαδικασία.

Το πρόγραμμα έχει σαν στόχο να παρουσιάσει την διαλεκτική μέθοδο στη σχολική εκπαίδευση ως βασικό χαρακτηριστικό που προάγει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών σε μια δημοκρατική κοινωνία με την υποστήριξη των θεατρικών τεχνικών. Η διαλεκτική μέθοδος δεν προάγει μόνο την κριτική σκέψη των μαθητών αλλά δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης της καθημερινής ζωής με ευρύτερες ιδέες και αξίες (όπως είναι ο ανθρωπισμός, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, κλπ.) που είναι θεμελιώδη. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, ιδιαίτερα για την σημερινή κοινωνία η οποία εξαιτίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης «βομβαρδίζεται» με τεράστια ποσότητα πληροφοριών μαζί με μια πολύ περιορισμένη ικανότητα κατανόησης και ανάλυσης των πληροφοριών.

Σύμφωνα με την προαναφερόμενη έκθεση του Eurydice, η πολιτότητα επικεντρώνεται σε τέσσερις τομείς δεξιοτήτων : (i) αποτελεσματική και εποικοδομητική επικοινωνία/αλληλεπίδραση με τους άλλους (ii) κριτική σκέψη (iii) να ενεργεί κάνεις με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο (iv) να ενεργεί κάνεις δημοκρατικά.

(i) Η διαλεκτική μέθοδος βασίζεται στην αποτελεσματική και εποικοδομητική επικοινωνία/αλληλεπίδραση με τους άλλους. Βασίζεται στην επικοινωνία/αλληλεπίδραση και την ακρόαση και προάγει το διάλογο με βάση τις ιδέες και όχι με βάση τα στοιχεία μόνο.

(ii) Η διαλεκτική μέθοδος υποστηρίζει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μέθοδο το συλλογισμό και την ανάλυση. Προάγει την κριτική σκέψη επειδή καλεί τους μαθητές να επιχειρηματολογήσουν και να συνδέσουν τις καθημερινές πληροφορίες/γεγονότα με ευρύτερες ιδέες και αντιλήψεις, να κάνουν συσχετισμούς προς την αναζήτηση της πραγματικής ουσίας των αξιών μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Ολόκληρη η μέθοδος βασίζεται στην βαθμιαία ανακάλυψη της αλήθειας.

(iii) Ενεργώντας με ένα κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο. Στόχος της διαλεκτικής μεθόδου είναι να δώσει τη δυνατότητα βαθύτερης κατανόησης των εννοιών και θεμελιωδών αξιών. Βασίζεται στην προσέγγιση της ουσίας των γνώσεων και άρα δίνει τη δυνατότητα βαθύτερης κατανόησης εννοιών όπως «δικαιοσύνη», «ανθρώπινα δικαιώματα». Επίσης, η διαλεκτική μέθοδος, είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος για την προσέγγιση του ανθρωπισμού που ορίζεται ως η «δυνατότητα των ανθρώπινων όντων να πάρουν ηθικές αποφάσεις που βασίζονται στην κατανόηση, το ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους και τη φιλοδοξία τους για τη γενική πρόοδο της ανθρωπότητας». Ο ανθρωπισμός αποτελεί τη βάση για να αναπτυχθεί ο σεβασμός για τους άλλους ανθρώπους.

(iv) Ενεργώντας δημοκρατικά. O διάλογος, σε αντίθεση με την προπαγάνδα, τον λαϊκισμό ή τις ψευδείς ειδήσεις, είναι μια από τις σημαντικότερες αρχές της δημοκρατικής συμμετοχής. To πρόγραμμα έχει παρόμοιες προτεραιότητες με αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Διακήρυξη του Παρισιού (2015) ζήτησε την ανάληψη δράσης σε Ευρωπαϊκό, εθνικό περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για την ενίσχυση του ρόλου της εκπαίδευσης στην προώθηση της πολιτότητας και των κοινών αξιών της ελευθερίας, της αποδοχής και της μη-διάκρισης. To πρόγραμμα θέτει επί τάπητος δύο συγκεκριμένους στόχους:

i) Την ενίσχυση της απόκτησης κοινωνικών και πολιτικών δεξιοτήτων, την προώθηση της γνώσης, την κατανόηση και οικειοποίηση των αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το πρόγραμμα έχει στόχο να ενισχύσει την βαθιά κατανόηση των αξιών και των θεμελιωδών δικαιωμάτων μέσω μια πολύ δυναμικής μεθοδολογίας η οποία βασίζεται στην αλλαγή της νοοτροπίας και όχι μόνο σε μια γνωστική βάση.

ii) Ενίσχυση της κριτικής σκέψης και του γραμματισμού στα μέσα μεταξύ των μαθητών, των γονέων και του εκπαιδευτικού προσωπικού. Η κριτική σκέψη (μαζί με τη λογική, την ανάλυση και την εξακρίβωση) είναι η βάση της διαλεκτικής μεθόδου, άρα, για λόγους που αναλύθηκαν παραπάνω, η χρήση της διαλεκτικής μεθόδου είναι η πιο κατάλληλη για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης για τους μαθητές και για τους εκπαιδευτικούς.